ΑΟΘ - Κεφάλαιο 5

Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ

1. Έννοια και Λειτουργία της Αγοράς

Σε μία πρωτόγονη οικονομία, όπως του Ροβινσώνα Κρούσου, όπου δεν υπάρχει καταμερισμός της εργασίας, ο άνθρωπος παράγει μόνος του ό,τι του είναι απαραίτητο για την επιβίωσή του.
Με τον Καταμερισμό της Εργασίας όμως και για να ικανοποιήσουν περισσότερες ανάγκες, τα μέλη της κοινωνίας άρχισαν να ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους.
Ο τόπος όπου συγκεντρώνονταν τα άτομα για να κάνουν τις ανταλλαγές των προϊόντων τους ονομάστηκε ΑΓΟΡΑ.
Αυτή τη μορφή αγοράς συναντούμε και σήμερα στους διάφορους εμπορικούς δρόμους, τις λαϊκές αγορές ή εμπορικά κέντρα όπου γίνονται αγοραπωλησίες.
Στη σημερινή εποχή όμως, αγοραπωλησίες γίνονται και με άλλους τρόπους, για παράδειγμα με το τηλέφωνο, με fax, στο γραφείο ενός συμβολαιογράφου και οπουδήποτε αλλού.
Η αγορά με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει όλα εκείνα τα μέσα με τα οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μια αγοραπωλησία και όλους τους σχετικούς χώρους.

Στην Αγορά συμμετέχουν δύο μέρη. Το ένα είναι όλα τα άτομα τα οποία προσφέρουν αγαθά για πώληση (Επιχειρήσεις) και το άλλο είναι όλα τα άτομα τα οποία ζητούν να αγοράσουν αγαθά (Καταναλωτές).
Σε μια αγοραπωλησία απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ικανοποίηση και των δύο μερών.
Η βασική επιδίωξη των επιχειρήσεων είναι η επίτευξη του μέγιστου κέρδους με την πώληση όσο το δυνατό μεγαλύτερων ποσοτήτων ενός αγαθού στη μεγαλύτερη δυνατή τιμή (κοινώς θέλουν να πουλάνε πολύ και ακριβά…).
Η βασική επιδίωξη των καταναλωτών είναι η επίτευξη της μέγιστης χρησιμότητας από κάθε αγαθό, δηλαδή με δεδομένο το εισόδημα, τις προτιμήσεις κτλ. Να αγοράζουν εκείνες τις ποσότητες και σε εκείνες τις τιμές, που θα ικανοποιήσουν στο μεγαλύτερο βαθμό τις ανάγκες τους.

Παρατηρούμε ότι η επιδίωξη των επιχειρήσεων έρχεται σε αντίθεση με την επιδίωξη των καταναλωτών!

2. Τιμή και Ποσότητα Ισορροπίας

Όταν η Ζητούμενη Ποσότητα (QD) είναι μεγαλύτερη από την Προσφερόμενη Ποσότητα (QS) τότε έχουμε Έλλειμμα ή Υπερβάλλουσα Ζήτηση.

Έλλειμμα = QD-QS

Όταν η Προσφερόμενη Ποσότητα (QS) είναι μεγαλύτερη από την Ζητούμενη Ποσότητα (QD) τότε έχουμε Πλεόνασμα ή Υπερβάλλουσα Προσφορά.

Πλεόνασμα = QS-QD

Τιμή Ισορροπίας: Είναι η τιμή στην οποία η Ζητούμενη Ποσότητα είναι ΙΣΗ με την Προσφερόμενη Ποσότητα, είναι δηλαδή η τιμή που εξισορροπεί τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης.

Είναι λοιπόν προφανές ότι:
στο Έλλειμμα η τιμή είναι μικρότερη από την Τιμή Ισορροπίας και
στο Πλεόνασμα η τιμή είναι μεγαλύτερη από την Τιμή Ισορροπίας.

Οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης λοιπόν τείνουν να αυξάνουν τις τιμές όταν στην αγορά επικρατεί Έλλειμμα ενώ τείνουν να τις μειώνουν όταν επικρατεί Πλεόνασμα.

3. Αλγεβρικός Προσδιορισμός του Σημείου Ισορροπίας

Έχοντας τις συναρτήσεις Ζήτησης (QD=α+βΡ) και Προσφοράς (QS=γ+δΡ) προκειμένου να βρεθεί η τιμή ισορροπίας εξισώνουμε τη ζήτηση με την προσφορά: QD=QS ή α+βΡ= γ+δΡ

Από την εξίσωση αυτή, λύνουμε ως προς Ρ και υπολογίζουμε την τιμή ισορροπίας Ρισ. Αν αντικαταστήσουμε την Ρισ είτε στη συνάρτηση ζήτησης είτε στη συνάρτηση προσφοράς θα βρούμε και την ποσότητα ισορροπίας Qισ.

4. Μεταβολές της Τιμής και της Ποσότητα Ισορροπίας

Η τιμή ενός αγαθού (δηλαδή η τιμή ισορροπίας) προσδιορίζεται στην αγορά από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αλλάξουμε σημείο ισορροπίας εφόσον η ζήτηση και η προσφορά παραμένουν σταθερές. Αν όμως μεταβληθούν θα έχουμε μεταβολές και στην τιμή και στην ποσότητα ισορροπίας.

i) Μεταβολή στη Ζήτηση

Αν μεταβληθεί ένας προσδιοριστικός παράγοντας ζήτησης (εισόδημα, προτιμήσεις κτλ - θυμήσου το κεφάλαιο 2) θα έχουμε μεταβολή της ζήτησης. Αυτό ισοδυναμεί γραφικά με μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης ζήτησης.

Όταν λοιπόν αυξάνεται η ζήτηση*, με σταθερή την προσφορά, αυξάνεται και η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας.
(*αίτιο: αύξηση εισοδήματος για κανονικό αγαθό, μείωση εισοδήματος για κατώτερο αγαθό, ευνοϊκές προτιμήσεις, αύξηση τιμής υποκατάστατου, μείωση τιμής συμπληρωματικού, προσδοκία αύξησης τιμών στο μέλλον, προσδοκία αύξησης του εισοδήματος, αύξηση αριθμού των καταναλωτών).

Όταν αντίστοιχα μειώνεται η ζήτηση*, με σταθερή την προσφορά, μειώνεται και η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας.
(*αίτιο: μείωση εισοδήματος για κανονικό αγαθό, αύξηση εισοδήματος για κατώτερο αγαθό, χειροτέρευση προτιμήσεων, μείωση τιμής υποκατάστατου, αύξηση τιμής συμπληρωματικού, προσδοκία μείωσης τιμών στο μέλλον, προσδοκία μείωσης του εισοδήματος, μείωση αριθμού των καταναλωτών).

ii) Μεταβολή της προσφοράς

Αν μεταβληθεί ένας προσδιοριστικός παράγοντας της προσφοράς θα έχουμε μεταβολή της προσφοράς. Γραφικά δηλαδή θα έχουμε μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης προσφοράς.

Όταν λοιπόν αυξάνεται η προσφορά*, με σταθερή τη ζήτηση, μειώνεται η τιμή ισορροπίας ενώ αυξάνεται η ποσότητα ισορροπίας.
(*αίτιο: Μείωση τιμής παραγωγικών συντελεστών, Βελτίωση της τεχνολογίας, καλός καιρός, αύξηση αριθμού των επιχειρήσεων).

Αν αντίστοιχα μειώνεται η προσφορά*, με σταθερή ζήτηση, η τιμή ισορροπίας αυξάνεται, ενώ η ποσότητα ισορροπίας μειώνεται.
(*αίτιο: Αύξηση τιμής παραγωγικών συντελεστών, Χειροτέρευση της τεχνολογίας, κακός καιρός, μείωση αριθμού των επιχειρήσεων)

iii) Ταυτόχρονη μεταβολή της ζήτησης και της προσφοράς

Όταν έχουμε ταυτόχρονη μεταβολή της ζήτησης και της προσφοράς ΔΕΝ μπορούμε να απαντήσουμε ποια θα είναι η τελική επίδραση στην τιμή και στην ποσότητα ισορροπίας, εφόσον το αποτέλεσμα εξαρτάται και από το μέγεθος των αντίστοιχων μεταβολών. (Βλέπε σχήματα βιβλίου σελ 99).

5. Κρατική Παρέμβαση στην Αγορά

Το Κράτος παρεμβαίνει αρκετές φορές στο μηχανισμό της αγοράς για ορισμένα αγαθά, όταν κρίνει ότι οι τιμές που διαμορφώθηκαν από την προσφορά και τη ζήτηση ζημιώνουν κάποιες κατηγορίες ατόμων. Η παρέμβαση γίνεται με την επιβολή Ανώτατων και Κατώτατων τιμών.

Ι. Επιβολή Ανώτατων Τιμών (ΡΑ)

(ΠΡΟΣΟΧΗ ΡΑ<Ρισ)

Σκοπός του κράτους με την επιβολή ανώτατης τιμής διατίμησης σε ένα αγαθό είναι η προστασία του καταναλωτή από υπερβολική άνοδο των τιμών (κυρίως σε αγαθά πρώτης ανάγκης).
Το Κράτος λοιπόν, θεωρώντας ότι η τιμή που έχει διαμορφωθεί ελεύθερα στην αγορά είναι πολύ υψηλή και θίγει τις φτωχότερες εισοδηματικές τάξεις, επιβάλλει, μέσω αγορανομικής διάταξης του Υπουργείου Εμπορίου, ανώτατη τιμή πώλησης ΡΑ η οποία είναι μικρότερη από την τιμή ισορροπίας.
Στην ανώτατη τιμή όμως οι παραγωγοί είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν μικρότερη ποσότητα (QS) από την ποσότητα ισορροπίας ενώ οι καταναλωτές ζητούν μεγαλύτερη ποσότητα (QD) ακόμα και από την προηγούμενη ποσότητα ισορροπίας.

Έτσι QD>QS άρα:

Άμεση συνέπεια της επιβολής ανώτατης τιμής είναι η εμφάνιση ελλειμμάτων.

Στην αγορά λοιπόν υπάρχει ανισορροπία και τάσεις για άνοδο της τιμής. Εφόσον όμως η τιμή δεν μπορεί να αυξηθεί πέρα από την ΡΑ λόγω κρατικής παρέμβασης, δεν πρόκειται να υπάρξει ισορροπία στην αγορά του αγαθού.
Αν το κράτος έχει τον απόλυτο έλεγχο της προσφερόμενης ποσότητας, μπορεί να διανέμει το αγαθό με δελτία και σε περιορισμένες ποσότητες για κάθε άτομο. Μπορεί επίσης να το διανέμει με σειρά προτεραιότητας, που σημαίνει «ουρές» στα καταστήματα που το πωλούν.

Αυτό όμως που συνήθως συμβαίνει είναι η δημιουργία «Μαύρης Αγοράς», δηλαδή το αγαθό να πωλείται ΠΑΡΑΝΟΜΑ σε τιμή ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ από τη νόμιμη.
Για την ποσότητα QS που προσφέρουν οι καταναλωτές, οι καταναλωτές είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν πολύ παραπάνω (ακόμα και από την τιμή ισορροπίας) στην τιμή Ρ2.

Η Διαφορά Ρ2-ΡΑ είναι το ΜΕΓΙΣΤΟ ΚΑΠΕΛΟ με το οποίο μπορούν να πωλούν παράνομα οι επιχειρήσεις το προϊόν τους.

Με την επιβολή ανώτατης τιμής ανατρέπεται η ισορροπία στην αγορά και δημιουργούνται ελλείμματα και παράνομες αγορές. Αυτό δε σημαίνει ότι κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει στη λειτουργία της αγοράς. Η επιβολή ανώτατης τιμής όμως πρέπει να είναι βραχυχρόνια για να αποφεύγεται η δημιουργία «μαύρης αγοράς».

ΙΙ Επιβολή Κατώτατων Τιμών
(ΠΡΟΣΟΧΗ ΡΚ>Ρισ)

Σκοπός του Κράτους όταν επιβάλλει κατώτατες τιμές είναι η προστασία του παραγωγού. Οι τιμές παρέμβασης ή ασφάλειας των γεωργικών προϊόντων είναι μία κατηγορία κατώτατων τιμών, προκειμένου να προστατευτεί το εισόδημα των αγροτών.

Το Κράτος θεωρώντας ότι η τιμή ισορροπίας που έχει διαμορφωθεί στην αγορά είναι πολύ χαμηλή και δεν εξασφαλίζει το εισόδημα των παραγωγών (π.χ. ελαιοπαραγωγοί) αποφασίζει και επιβάλλει μία τιμή ΡΚ μεγαλύτερη από την Τιμή ισορροπίας. Επειδή η ΡΚ είναι μεγαλύτερη από την Ρισ η ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη από την προσφερόμενη ποσότητα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πλεονάσματος.

Το κράτος αγοράζει από τους παραγωγούς το πλεόνασμα (QS-QD) στην τιμή παρέμβασης ΡΚ.

Το πλεόνασμα αυτό θα βρει τρόπο να το διαθέσει είτε σε αγορές του εξωτερικού ή σε περίοδο μειωμένης παραγωγής.

6. Παράδειγμα ειδικής Αγοράς
(Εκτός Ύλης)