ΑΟΔΕ - Κεφάλαιο 3

3.3 Διεύθυνση

3.3.1 Ηγεσία – Βασικές Έννοιες

Οι επιχειρήσεις έχουν πλέον κατανοήσει ότι για να εξασφαλίσουν την επιτυχία τους, δεν αρκεί να διαθέτουν στελέχη τα οποία είναι μόνο ικανοί μάνατζερ, αλλά ταυτόχρονα χρειάζεται να είναι και ηγέτες.

Ηγέτης είναι το άτομο εκείνο το οποίο κάνοντας συγκεκριμένες ενέργειες καταφέρνει να κάνει τα άλλα άτομα να τον «ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα».
Ηγέτης μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε άνθρωπος στην ομάδα του…
Π.χ. πατέρας ή δάσκαλος (κάνει το παιδί να διαβάζει με κέφι, μεράκι, ενθουσιασμό και αφοσίωση).
Προϊστάμενος (πετυχαίνει εξαιρετικά αποτελέσματα με τη βοήθεια ικανοποιημένων συνεργατών).

Ο καλός ηγέτης στο χώρο του: (α) καθοδηγεί, (β) παίρνει πρωτοβουλίες, (γ) ανοίγει ορίζοντες, (δ) βελτιώνει συνεχώς τα πράγματα.

Η Έννοια του ηγέτη μπορεί να γίνει περισσότερο κατανοητή αν σκεφτεί κανείς τις διαφορές μεταξύ ενός μάνατζερ (προϊσταμένου) και ενός ηγέτη:

Προϊστάμενος
1. Διορίζεται
2. Στηρίζεται στην τυπική εξουσία
3. Ελέγχει
4. Εμπνέει φόβο
5. Μιλά στο μυαλό
6. Δέχεται και διαχειρίζεται την υπάρχουσα κατάσταση

Ηγέτης
1. Αναδεικνύεται
2. Πείθει
3. Περνά όραμα
4. Εμπνέει
5. Προκαλεί εκτίμηση
6. Καινοτομεί
7. Κερδίζει την εμπιστοσύνη
8. Μιλά στην καρδιά (χωρίς σχόλιο…)

Ηγετική Συμπεριφορά

Το πρώτο ΕΡΩΤΗΜΑ που προσπάθησαν να απαντήσουν οι μελετητές του ηγετικού ρόλου αφορούσε τα ειδικά γνωρίσματα που αναδεικνύουν έναν άνθρωπο ως ηγέτη μιας ομάδας.
ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ: Συγκεντρώθηκαν στη μελέτη των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ή των χαρισμάτων που διαθέτουν οι ηγέτες (δυναμικός, αποφασιστικός κλπ)
Όμως, όλη η σχετική γνώση πολύ σύντομα αμφισβητήθηκε, γιατί διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν ηγέτες με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας.
Έτσι εμφανίστηκε ένα ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΡΕΥΜΑ το οποίο υποστήριξε ότι αυτό που επηρεάζει τους ανθρώπους και τους κάνει να αποδέχονται και να «ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα» ένα άτομο ΔΕΝ είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (δηλαδή το «τι είναι»), αλλά το «τι κάνει». Αυτό σημαίνει ότι ο ηγέτης επιδρά πάνω στα άλλα άτομα με τη ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ του.
Έτσι οι προσπάθειες συγκεντρώθηκαν στη μελέτη της ηγετικής συμπεριφοράς δηλαδή στο «τι και πώς ενεργεί» ένα άτομο ώστε να αναδειχθεί ως ηγέτης στην ομάδα του.
Ορισμός Ηγεσίας ή Ηγετικής Συμπεριφοράς: Το σύνολο των ενεργειών εκείνων, οι οποίες επιδρούν πάνω στους άλλους ανθρώπους και τους κάνουν να το «ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα» και να του έχουν εμπιστοσύνη.

Βασικά στοιχεία που συνθέτουν την ηγετική συμπεριφορά:
1) Σύλληψη ενός οράματος, η διάδοση του στους συνεργάτες ώστε να το ενστερνιστούν (αν το κράταγε για τον εαυτό του είναι κάπως άχρηστο) και η σύνδεση του με τις καθημερινές εργασίες τους, ώστε να δίνει σε αυτές νόημα.
2) Η ενδυνάμωση, η ανάπτυξη, η παρακίνηση και η εμψύχωση των συνεργατών
3) Η επιβράβευση των ατόμων (χάλια το έκανες αλλά μπράβο σου που προσπάθησες…)
4) Η δημιουργία ομάδας και η δημιουργία καλού κλίματος σε αυτή
5) Η διαμόρφωση στόχων και σχεδίων για την υλοποίηση τους
6) Η συνεχής βελτίωση (α) των ατόμων, (β) των μέσων, (γ) των διαδικασιών και (δ) συστημάτων καθώς και (ε) οι καινοτομίες.
7) Η παρακολούθηση του περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση των περιορισμών και των απειλών και η αξιοποίηση των ευκαιριών που υπάρχουν σε αυτό.
8) Η ανάπτυξη της παιδείας στο χώρο της ευθύνης του

3.3.1.1 Πηγές Δύναμης του Ηγέτη

Διαφοροποίηση ηγεσίας και μέσων που χρησιμοποιεί

Η έννοια της ηγεσίας ΔΕΝ είναι σε καμία περίπτωση ταυτόσημη με τις έννοιες της ΔΥΝΑΜΗΣ της ΕΠΙΡΡΟΗΣ και της ΕΞΟΥΣΙΑΣ.

Αυτές αποτελούν ΜΕΣΑ τα οποία χρησιμοποιεί ο ηγέτης για να επηρεάσει, να καθοδηγήσει και να παρακινήσει τα μέλη της ομάδας!

Δύναμη: Η Δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να είναι σε θέση να επιβάλλει τις δικές του επιθυμίες μέσα από μια κοινωνική σχέση, παρά την αντίσταση (Max Weber).
Κατά συνέπεια η δύναμη απαιτεί δύο ή περισσότερα άτομα, ένα που την ασκεί και ένα που την υφίσταται. (Η δυνατότητα ενός ατόμου να επιβάλλει την επιθυμία του στους άλλους, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά τους).

Επιρροή: Η αλλαγή της (α) σκέψης, (β) των ιδεών, (γ) των ενεργειών και (δ) της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, που προκύπτει από την επίδραση της δύναμης που ασκείται σε αυτόν.

Εξουσία: Είναι το νόμιμο δικαίωμα που έχει κάποιος να εξασκεί τη δύναμη που διαθέτει. Η εξουσία προκύπτει από τη θέση που κατέχει το άτομο στη διοικητική ιεραρχία.

Ο αποτελεσματικός ηγέτης θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά τη δύναμη και την εξουσία που διαθέτει και τις πηγές απ’όπου τις αντλεί.

Οι ΒΑΣΙΚΕΣ πηγές δύναμης είναι:

1) Η δύναμη της ανταμοιβής ή της τιμωρίας.
Δίνει τη δυνατότητα στον ηγέτη (α) να ικανοποιεί τις ανάγκες ενός ατόμου ή μιας ομάδας ή (β) να επιβάλλει ποινές.
Π.χ, Δύο υπάλληλοι κλπ κλπ…
Αλλά και όταν κάποιος έχει τη δύναμη να επιβάλλει κάθε είδους ποινή, μπορεί να επηρεάζει τη συμπεριφορά των άλλων, οι οποίοι φοβούνται την τιμωρία.

2) Η δύναμη της αναφοράς (προτύπου)
Είναι γεγονός ότι τα άτομα, κυρίως οι νέοι, έχουν κάποιο άλλο άτομο ως πρότυπο ή σημείο αναφοράς και θέλουν να ταυτιστούν μαζί του, γιατί έχει χαρίσματα που τους εντυπωσιάζουν. Επηρεάζονται λοιπόν από αυτό και το αναγορεύουν αρχηγό (π.χ. αθλητές – τα παραδείγματα με τραγουδιστές ασχολίαστα…)

3) Η δύναμη των ειδικών
Αυτή προέρχεται από τις ειδικές γνώσεις και την πείρα που έχει ή κατά τη γνώμη των οπαδών έχει ο ηγέτης σε ένα ειδικό θέμα. Παράδειγμα το Δ.Σ. επηρεάζεται από τη γνώμη ενός μηχανικού όταν συζητούνται προβλήματα της ειδικότητας του.

4) Η δύναμη των πληροφοριών
Μια ακόμη πηγή δύναμης του ηγέτη είναι η κατοχή των πληροφοριών ή ο έλεγχος των μηχανισμών με τους οποίους αυτές μεταβιβάζονται.

Οι ηγέτες διαλέγουν και χρησιμοποιούν περισσότερο τη δύναμη της αναφοράς, του ειδικού και της ανταμοιβής και λιγότερο τη δύναμη της τιμωρίας.

3.3.1.2 Πρότυπα Ηγετικής Συμπεριφοράς

Υπάρχουν δύο κριτήρια με τα οποία διακρίνουμε τα πρότυπα ηγεσίας
(α) Με βάση τον τρόπο λήψης των αποφάσεων (Lewin)
(β) Με βάση το συνολικό προσανατολισμό της συμπεριφοράς του ηγέτη

Με βάση τον τρόπο λήψης των αποφάσεων έχουμε τα εξής πρότυπα:

1. Αυταρχικό Πρότυπο
Ο ηγέτης αποφασίζει μόνος του και δίνει εντολές στους συνεργάτες του για εκτέλεση των αποφάσεων του.
Ο τρόπος αυτός είναι ενδεδειγμένος, όταν (α) οι εργαζόμενοι πρέπει να μάθουν γρήγορα το έργο τους και (β) όταν δεν ανταποκρίνονται σε άλλους τρόπους ηγεσίας.
Έχει αρκετά μειονεκτήματα μια και οι εργαζόμενοι δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για το αποτέλεσμα και η παραγωγή είναι καλή μόνο όταν ο ηγέτης είναι παρών.

2. Δημοκρατικό Πρότυπο
Ο ηγέτης στις αποφάσεις του λαμβάνει σοβαρά υπόψη τη γνώμη και τις ανάγκες των συνεργατών του ή και συχνά ζητά τη συμμετοχή τους στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων.
Συνήθως αφορά τον τρόπο διοίκησης σε εργαζομένους (α) μορφωμένους, (β) με υψηλές δεξιότητες ή (γ) πολλή εμπειρία, (δ) που έχουν αναπτυγμένο αίσθημα ευθύνης, (ε) βοηθούν στην εκτέλεση του έργου και (στ) είναι δεκτικοί σε νέες ιδέες και αλλαγές.
Τα συμπεράσματα από έρευνες δείχνουν ότι αυτός ο τρόπος οδηγεί σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και ικανοποίηση των μελών της ομάδας.

3. Εξουσιοδοτικό Πρότυπο
Ο ηγέτης δίνει το δικαίωμα να αποφασίζουν σε πολλά θέματα οι συνεργάτες του και ο ρόλος του είναι πολύ περιορισμένος. Η ομάδα παίρνει τις αποφάσεις μόνη της χωρία τον επηρεασμό του ηγέτη. (κοινώς ο ηγέτης «σκοτώνεται» στη δουλειά…όλα οι άλλοι τα κάνουν!)


Με βάση το συνολικό προσανατολισμό της συμπεριφοράς του ηγέτη

1. Προσανατολισμός προς τους ανθρώπους
Ο ηγέτης που ακολουθεί αυτό τον τρόπο διοίκησης (α) θεωρεί τον άνθρωπο τον σπουδαιότερο συντελεστή παραγωγής, (β) αποδέχεται τις ιδιαιτερότητές του και (γ) αναπτύσσει σχέσεις φιλίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. (δ) Πιστεύει ακόμη ότι αν ικανοποιούνται τα μέλη της ομάδας του, τότε και η παραγωγή θα είναι ικανοποιητική. Η ηγετική συμπεριφορά στρέφεται κυρίως στην ανάπτυξη και ικανοποίηση των ανθρώπων και στη διατήρηση ανθρώπινων σχέσεων μεταξύ του ηγέτη και των συναδέλφων του.

2. Προσανατολισμό προς τα καθήκοντα
Σε αυτή την περίπτωση δίνεται μεγάλη προσοχή (α) στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου και (β) ορίζονται με σαφήνεια οι ρόλοι των εργαζομένων και οι υποχρεώσεις που έχουν. Ο ηγέτης διατηρεί τυπικές σχέσεις και τους υφισταμένους του και οι δομές και οι διαδικασίες είναι καθορισμένες. Θεωρεί ότι, όταν οι στόχοι του έργου επιτυγχάνονται, τότε και τα μέλη της ομάδας μπορούν να ικανοποιηθούν. Συνεπώς, η ηγετική συμπεριφορά επικεντρώνεται κυρίως σε ενέργειες που αφορούν την υλοποίηση του έργου και την εκτέλεση των καθηκόντων.

Ωραία όλα αυτά…ποιο πρότυπο ηγεσίας όμως είναι καλύτερο??

Αρκετοί ερευνητές προσπάθησαν να εξετάσουν ποιο πρότυπο ηγεσίας είναι το πλέον αποτελεσματικό ή κατάλληλο.
Το κύριο συμπέρασμα είναι ότι όλα τα (προσθέστε) πρότυπα μπορεί να είναι αποτελεσματικά, όταν ασκούνται στην κατάλληλη περίπτωση.
Ο ηγέτης θα πρέπει να προσαρμόζει το πρότυπο ηγεσίας:
α) στο έργο που έχει να υλοποιήσει
β) στο περιβάλλον μέσα στο οποίο ασκεί την ηγεσία
γ) στην ωριμότητα των ατόμων

Ωριμότητα: Είναι από τη μία η ικανότητα των ατόμων (ξέρουν και μπορούν) να υλοποιούν ένα έργο και από την άλλη η διάθεση του (θέλω) να υλοποιήσουν το έργο.
Τα άτομα τα οποία θέλουν και μπορούν να υλοποιήσουν το έργο έχουν και προφανώς υψηλή ωριμότητα και οι καταλληλότερες μορφές ηγεσίας είναι οι συμμετοχικές.
Αντίθετα, τα άτομα τα οποία ούτε μπορούν, ούτε θέλουν να υλοποιήσουν το έργο είναι ανώριμα και συνεπώς η καταλληλότερη μορφή ηγεσίας είναι η αυταρχική!